درآستانه اربعین حسین بن علی(ع) و شهدای کربلا قرار داریم. ضمن عرض ارادت به ساحت مقدس آن آسمانیان، از خداوند توفیق بیشتر شناخت راه آنان و عمل به آن را آرزو داریم. مناسب است نگاهی به واژه اربعین و کاربرد آن در فرهنگ های گو ناگون بویژه در فرهنگ اسلامی داشته باشیم.
1: اهمیت واژه اربعین و عدد 40 در ادیان و مکاتب
در مصر قدیم عملیات حنوط( آماده سازی میت برای دفن) 40 روز بوده است.
در اساطیر فارسی آمده است که آدم اولیه پس از 40 سال، نسلش در زمین انتشار یافت.
آیین بودیسم هند، بر این باور است که بودا رسالتش در 40 سالگی بوده است.
در تعالیم کنفسیوس حکیم آمده است که، انسان نضج و کمالش در 40 سالگی است.
در فلکیات مصری است که دور فلک 40 سال است.
در تورات آمده است که، طوفان نوح 40 روز طول کشید.
در انجیل آمده است که، مسیح(ع) یعد از 40 روز از تولدش، به سوی هیکل آمد. و آنحضرت 40 روز به اختیار روزه گرفت که این عمل حضرت تبدیل به «عید فصح» شد که در نزد مسیحیان 40 روز است. و حضرتش 40 ماه تبلیغ رسالت کرد.
در احوالات حضرت رسول اکرم (ص) آمده است که در سن چهل سالگی مبعوث به رسالت گردید.
2: اربعین در قرآن
قرآن کریم موارد متعددی از واژه اربعین استفاده کرده است که نمونه هایی از آن را به بر رسی می نشینیم.
2-1 میعاد حضرت موسی(ع) در کوه طور برای دریافت الواح 40 روز به طول انجامید. پس از چهل روز موسی به در یافت الواح نایل آمد. در این چهل روز موسی مشغول به عبادت بود و از اشتغالات دنیایی دور بود.« و با موسی سی شب وعده گذاشتیم و با ده شب دیگر آن را کامل گرداندیم، پس میقات پروردگارش در چهل شب به سر آمد. و موسی به برادرش هارون گفت: میان قوم من جانشین من باش و به اصلاح امورشان بپرداز و روش مفسدان را پیروی مکن. سوره اعراف، آیه 142» در این 40 روز (که تمام ماه ذیقعده و ده روز اول ذیحجه بود)، موسی(ع) روزه بود. در تفاسیر آمده است که در عدد 40 روز خصوصیتی است که انبیاء (ع) را برای شنیدن کلام الهی و دریافت آن آماده می سازد.
2-2 در داستان «وادی تیه» مجددا از واژه اربعین استفاده شده است: « و بنی اسراییل از ورود به سرزمین مقدس خودداری کرده گفتند: ای موسی تا وقتی که آنها در آن سرزمین هستند ما هرگز پای در آن ننهیم، پس تو و خدایت بروید و بجنگید که ما همینجا نشسته ایم. موسی گفت: پروردگارا من جز اختیار خود وبرادرم را ندارم؛ پس میان ما و این قوم نا فرمان و به انحراف رفته جدایی افکن. خداوند فرمود: این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع شد. آنها در این سرزمین(وادی تیه) سرگردان خواهند ماند؛ پس تو بر این قوم نافرمان اندوه مخور. سوره مائده، آیه 24- 26»
قوم موسی در سرزمینی که وسعتش شش فرسخ بود چهل سال در حالت سرگردانی گذراندند در حالی که جمعیتشان حدود 600000 نفر بود. این سرگردانی چهل ساله مجازات آن چهل روز پرستش گوساله بود؛ هنگامی که موسی الواح را دریافت کرد و بسوی قومش آمد دید که قومش فریب سامری را خورده اند و گوساله پرست شده اند!
2-3 کمال عمر انسان: دوره کمال عمر انسان چهل سالگی اوست. در چهل سالگی قوای جسمانی و قوه دماغی (عقل) او کمال می یابد. و امور او رو به صلاح می رود. قرآن این گونه این دوره را بیان می کند:« وما انسان را به نیکی به پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش با دشواری به او باردار شد و با دشواری اورا به زمین نهاد، و بارداری و از شیرگرفتنش سی ماه است؛ تا آنکه به رشد کامل خود برسد و چهل ساله شود؛ می گوید: پروردگارا! در دلم افکن تا نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای سپاس گویم و کار شایسته ای انجام دهم که تو می پسندی، و فرزتدام را برایم شایسته گردان به راستی من به در گاهت توبه آوردم و من از فرمانبردارانم. سوره احقاف، آیه 15»
3: اربعین در روایات
3-1 حفظ و نگهداری چهل حدیث از رسول خدا(ص) : پیامبر(ص) در سخنان متعددی تاکید بر حفظ و نگهداری چهل حدیث کرده است « من حفظ عنی من امتی اربعین حدیثا فی امر دینه یرید به وجه الله عزو جل والدار الآخره بعثه الله یوم القیمه فقیها عالما. خصال شیخ صدوق(ره)، ص542 ح 17.» از امت من کسی که چهل حدیث مرا در امر دینش حفظ و نگهداری کند، که رضایت خدا و توجه او و آخرت را در نظر داشته باشد، خداوند اورا در روز قیامت فقیهی عالم بر انگیزاند.» در حدیثی دیگر فرمود« کسی که بر امت من چهل حدیث را از سنت و روش من حفظ کند روز قیامت در شفاعت من خواهد بود. خصال، ص 542 ح 16.» و مشابه این سخن در خصال، ص 541 ح 15 ؛ کنز العمال حدیث شماره 28818، آمده است.
از امام صادق(ع) هم روایت شده که فرمود: « کسی که از ما اهل بیت چهل حدیث از احادیث ما در حلال و حرام خدا را حفظ کند، خداوند اورا در روز قیامت فقیهی عالم بر انگیزاند و عذابش نکند. خصال، ص 542 ح 18.»
3-2 سایر موارد کاربرد واژه اربعین در روایات: فقط در کتاب گرانسنگ بحار الانوار، علامه مجلسی 1350 مورد را می یابیم که در روایات از واژه اربعین در موارد گوناگون استفاده شده است. که مجال پرداختن به آن نیست.
4: اربعین در فرهنگ مسلمانان
عدد 40 و واژه اربعین در فرهنگ اسلامی و در میان مسلمانان حاکی از رمزی است که نشانگر کامل شدن ، تطهیر و تزکیه است. در عرفان و تصوف و در سیر و سلوک معنوی، چله نشینی برای تزکیه و تصفیه نفس آمده است. 40 روز خلوت و مجاهدت و دوری از لذات دنیایی دوره ای است برای استعلا و عروج به افق اعلی، از فیض رحمانی. ابن عربی گوید:« الار بعینیات هی خلوات الفتح کما کانت المکالمه فی التجلی عن مقدمه المیقات الاربعینی. فتوحات مکیه ج 11 ص 300.» چله نشینی ها عبارت است از خلوت گزینی های فتح و پیروزی برای سالک، همانگونه که گفتگو در آشکارا از مقدمات میقات چله سالک است.»
این سخن بر گرفته از حدیث پیامبر گرامی(ص) است که فرمود:« ما اخلص عبدا لله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 69 و 321؛کنز العمال، حدیث شماره 5271.» خالص نمی گرداند بنده ای برای خدا چهل شبانه روز خود را مگر آنکه سرچشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری گردد.»
شیخ سهروردی گوید:« علوم لدنی در قلب های کسانی که از همه چیز منقطع شده به سوی خدا، نوعی از مکالمه و گفتگوی بین عبد و پروردگارش می باشد. و کسی که به سوی خدا از همه چیز منقطع گردد، چهل روز، در حالت اخلاص، در حالیکه متعهد باشد نفس خودرا به سبکی و خالی نگهداشتن معده از طعام( روزه گرفتن و کم خوردن)، خداوند باب علوم لدنی را بر او بگشاید. عوارف المعارف، ج 2، ص 161.»
آداب چله نشینی: عزالدین نسفی گوید:« از آداب و مقدمات سلوک چله نشستن است: 1- حضورشیخ: یعنی در هر هفته و یا در هر ده روز شیخ در خلوتخانه وی حاضر آید تا اورا قوت زیادت گردد. 2- زمان و مکان: یعنی باید در وقت معتدل بود، نه گرم و نه سرد. و در جایی بود که از خلق به دور بود و خالی و تاریک بود. 3- همواره با وضو باشد. 4- روزه دار بود، یعنی در چهل روز. 5- کم خورد. 6- کم گوید، که به جز شیخ با کس دیگر سخن نگوید. 7- کم خفتن، یعنی در هرشب بیش از دو دانگ نخوابد.[ یک ثلث از شب را]. 8- خاطر شناختن، و آن چهار قسم است: خاطر شیطانی( وسوسه)، خاطر نفسانی(شهوت)، خاطر ملکی، خاطر رحمانی( الهام). 9- نفی همه خواطر. 10- ذکر دائم.»
پس از آنکه واژه اربعین را از جهات مختلف در فرهنگ اسلامی و جوامع بشری شناختیم اینک به یک اربعین دیگر که بی ربط با همان مطالب مطرح شده نیست می پردازم.
5- اربعین حسینی
اربعین حسینی به صورت عادی حاکی از گذشت چهل روز از شهادت ابیعبد الله الحسین (ع) و فرزندان، برادران، و یارانش، و اسارت اهل بیت(ع) در سیر از کربلا به کوفه و از کوفه به شام است.
اما این یک روی سکه است. روی دیگر آن چله نشینی برای اهل بیت(ع) است، چله ای که از چله نشینی عارفان و سالکان سخت تر و تحملش طاقت فرساتر است. چهل روز سیر کردن در منازل و آبادیهایی که مردم برای تماشا می آیند، زخم زبان می زنند، اهانت می کنند، سنگ پرتاب می کنند، شعارهایی تند می دهند، تحقیر می کنند، به بهانه های مختلف ماموران کتک می زنند، در جاهای نامناسب سکونت می دهند، برای سوزاندن قلبهای زنان و کودکان و بازماندگان سر های بریده عزیزانشان را در مقابل دیدگانشان قرار می دهند، مجالسی برای فریب مردم تشکیل می دهند، همه رسانه ها و بلند گوها در اختیار دشمن است و حقایق را وارونه می کنند، اجازه دفن عزیزانشان را نمی دهند و اجازه اقامه عزا و بر گزاری مجلس سوگواری را هم نمی دهند!
اما چله نشینان حسینی، کم خوردند و کم نوشیدند، بسیاری روزه دار بودند، ذکر و شکر خدا از زبانشان قطع نشد، کم سخن گفتند اما در فرصتهای به دست آمده در گفتند، از حضور شیخ ( امام سجاد،ع، وزینب کبری، س،) بهره ها بردند، رسوایی دشمن را صلا زدند، و اورا به تسلیم وا داشتند، بگونه ای که به عذر خواهی آمد و ناچار شد در کنار قصر خود، اجازه اقامه عزای حسین(ع) را بدهد. این چله نشینان از همان علم لدنی الهی برخوردار شدند که اینگونه ورق را برگرداندند. وطولی نکشید که طومار ظلم و ستم یزیدی درهم پیچید و خلافت از خاندان او قطع گردید. حسین(ع) و یاران و اهلبیت او تبدیل به مناره های بلند اسلام، حقانیت و مظلومیت شدند. که در همه زمانها و در همه مکانها، عزت در پرتو شهادت و اسارت را صلا زدند و برای انسانها اسوه و نمونه حق خواهی و آزادگی شدند. آموختند که برای رهایی از ظلم و ستم، رسیدن به آزادی، رسوایی ظالم، بیداری مردم، باید چله های بسیار سختی را گذراند؛ تا به سرچشمه حقیقت رسید. http://hghabel.blogfa.com
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
نظر شما بلافاصله منتشر خواهد شد. این بلاگ خبری، امکانات اندکی دارد و براساس اعتماد و خودکنترلی اداره می‌شود. لطفا از موضوع خارج نشوید و خویشتندار باشید.